مقاله تعلیم و تربیت در نهج البلاغه

مقاله تعلیم و تربیت در نهج البلاغه

تربیت در قرآن و نهج البلاغه

تزكیه وتربیت دوبحث رایج ومهم در اسلام هستند كه درعین همسو بودن، كاملاً مجزا هستند. اما درتقدیم وترتیب این دو، باید كدام را مقدم بردیگرى دانست؟ تزكیه پاك كردن روح از زشتى ها وبدى ها است و فرد خود باید براى رسیدن به سر مقصد منظور تلاش كند. اما تربیت تنها دركنار یك مربى حاصل مى شود. فردى كه باید راهنمایى هاى لازم را فرا روى متربى قرار دهد.
قرآن، كتاب آسمانى مسلمانان، كتابى است سرشار از حكمت كه نكته ها درپس آن نهفته است. نهج البلاغه نیز كه از قرآن سرمشق گرفته ودراین مكتب بالیده است، دربسیارى از امور زندگى نكاتى آموزنده مطرح كرده است. پس براى بررسى مسأله تربیت و دركنار آن تزكیه درقرآن ونهج البلاغه ، به سراغ مصطفى دلشاد تهرانى رفتیم تا برایمان ضمن موشكافى این مسأله راهكارهاى موجود را شرح دهد. گفت وشنود ما را با مصطفى دلشاد تهرانى بخوانید:
در خصوص تبیین واژه تربیت و تفاوت آن با واژه هاى مشابه از قبیل تزكیه و تعلیم توضیحاتى بفرمایید.
شهادت امیرالمومنین(ع) در واقع شهادت برترین نمونه تربیت قرآنى و تربیت نبوى است و على(ع) به عنوان جلوه تام حق و مظهر تمام عیار مدرسه پیامبر اكرم(ص) است.
من یك مطلبى را مقدمتاً بگویم و بعد به سؤال شما اشاره كنم. قرآن و نهج البلاغه هر دو كتاب تربیت انسانند نهج البلاغه كه برادر قرآن و ترجمان قرآن است، آنچه در آن جلوه كرده، مفاهیم و معانى قرآن كریم است و در نهج البلاغه به وضوح بوى وحى و رایحه كلام نبوى(ص) استشمام مى شود.

...

تعبیرى از حضرت امیر(ع) (البته در الفاظ گوناگون و مشابه ) نقل شده است؛ «ان للقلب شهوه و ادباراً» شما تا چه اندازه تربیت را تابع این اصل مى دانید؟

بسیار نكته خوبى است؛ ایشان فرمودند: «ان للقلوب شهوهً و اقبالاً و ادباراً» قلب انسان گاهى میل دارد، گاهى علاقه مند است و گاهى بى میل است، بعد حضرت در ادامه فرمودند: «فأتوها من قبل شهوتها و اقبالها» و در بیان دیگر فرمودند: «فاذا اقبلت فاحملوها على النوافل و اذا ادبرت فاقتصروا بها على الفرایض، یعنى: هنگامى كه قلب میل دارد بر او مستحبات و مثل آن را حمل كنید و وقتى قلب بى میل است، به واجبات بسنده كنید» . یك چیزى از این سخن استفاده مى شود و آن این است كه در تربیت باید مراقب باشیم كه ظرفیت، اندازه و كشش و مراتب حتماً مورد توجه باشد، چون انسانها با هم مختلفند. تعبیرى حضرت امیر(ص) دارند كه: «اذا اضرت النوافل بالفرایض فارفضوها، یعنى هر گاه مستحبات به واجبات ضربه مى زند، مستحبات را كنار بگذارید» . مثلاً انسان آنقدر مشغول مستحباب مى شود كه واجبات را كنار مى گذارد، مثلاً در خوردن آب، یك عمل مستحب را رعایت كند ولى دروغ بگوید و برایش مهم نباشد، در صورتى كه اصل واجبات و محرمات است. مراقب اینها باید بود، این یك قاعده اى در تربیت است.

...